สิทธิบัตร และอนุสิทธิบัตร คืออะไร ? การจดสิทธิบัตรเบื้องต้น มีขั้นตอนอย่างไร (อัปเดต 2568)

สิทธิบัตรการประดิษฐ์ คือ ทรัพย์สินทางปัญญาที่มอบให้กับผลงานสร้างสรรค์ที่เกิดจากการประดิษฐ์ที่มีความสามารถในการแก้ปัญหาทางเทคนิคที่ซับซ้อนและไม่สามารถคิดค้นได้โดยง่าย สิทธิบัตรการประดิษฐ์ช่วยคุ้มครองแนวคิดและนวัตกรรมที่มีความสำคัญในเชิงเทคนิค ส่งเสริมการพัฒนาทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี และให้สิทธิ์เฉพาะแก่ผู้ประดิษฐ์ในการนำผลงานไปใช้ประโยชน์เชิงพาณิชย์ในตลาด

ปกป้องการประดิษฐ์ที่มีการใช้งานหรือมีประโยชน์ใช้สอย การประดิษฐ์อาจรวมถึง ลักษณะ องค์ประกอบ กลไก โครงสร้าง กระบวนการ หรือ กรรมวิธี สิทธิบัตรการประดิษฐ์มีอายุ 20 ปี นับจากวันที่ยื่นจดสิทธิบัตร และคุ้มครองในประเทศที่ยื่นจดเท่านั้น

3 หลักเกณฑ์ในการขอรับสิทธิบัตรการประดิษฐ์ มีหลักเกณฑ์สำคัญ 3 ประการที่ต้องปฏิบัติตามเพื่อให้ได้รับการคุ้มครองจากสำนักงานสิทธิบัตร โดยมีรายละเอียดดังนี้

1. สิ่งประดิษฐ์ต้องเป็นสิ่งใหม่ (Novelty)
   สิ่งประดิษฐ์ที่ยื่นขอรับสิทธิบัตรต้องเป็นสิ่งที่ไม่เคยมีการเผยแพร่หรือเปิดเผยต่อสาธารณชนมาก่อนในระดับโลก ผู้ยื่นจดสิทธิบัตรต้องตรวจสอบว่าการประดิษฐ์นั้นไม่มีความเหมือนหรือคล้ายคลึงกับสิ่งประดิษฐ์ที่มีอยู่แล้ว ซึ่งสามารถตรวจสอบได้จากฐานข้อมูลสิทธิบัตรทั้งในประเทศและต่างประเทศ วารสาร นิตยสาร หรือแหล่งข้อมูลอื่น ๆ การตรวจสอบนี้ช่วยให้มั่นใจได้ว่าสิ่งประดิษฐ์ที่กำลังยื่นจดเป็นสิ่งใหม่ที่ไม่เคยมีมาก่อน และผู้ยื่นจดสิทธิบัตรต้องไม่เปิดเผยรายละเอียดหรือสาระสำคัญของสิ่งประดิษฐ์ก่อนวันที่ยื่นจดสิทธิบัตร เช่น การเผยแพร่ในงานประชุม สัมมนา สิ่งพิมพ์ หรือผ่านสื่อออนไลน์
2. สิ่งประดิษฐ์ต้องมีขั้นการประดิษฐ์ที่สูงขึ้น (Inventive Step)
   สิ่งประดิษฐ์นั้นต้องมีคุณสมบัติทางเทคนิคที่ไม่ได้เป็นที่เข้าใจโดยง่ายสำหรับผู้เชี่ยวชาญในสาขานั้น ๆ ซึ่งหมายถึงว่าการประดิษฐ์นั้นต้องมีลักษณะที่ก้าวหน้ากว่าสิ่งที่มีอยู่แล้วในตลาด เพื่อยืนยันว่าเป็นการคิดค้นใหม่ที่มีความซับซ้อนสูงขึ้น การยื่นขอจดสิทธิบัตรอาจต้องอ้างอิงผลการทดสอบ ผลการวิจัย หรือการสืบค้นเอกสารที่เกี่ยวข้องกับสิ่งประดิษฐ์ที่มีอยู่ก่อนหน้านี้ (prior arts) เพื่อแสดงให้เห็นถึงความแตกต่างและความก้าวหน้าทางเทคนิคของสิ่งประดิษฐ์ที่กำลังยื่นขอสิทธิบัตร
3. สิ่งประดิษฐ์ต้องสามารถใช้ในอุตสาหกรรมได้ (Industrial Applicability)
   สิ่งประดิษฐ์นั้นต้องมีความสามารถในการนำไปใช้ประโยชน์ในอุตสาหกรรมใดอุตสาหกรรมหนึ่งได้ และต้องไม่ก่อให้เกิดภัยคุกคามหรือเป็นอันตรายต่อประชากรหรือประเทศชาติ เช่น อาวุธชีวเคมีหรืออุปกรณ์ในการขโมยข้อมูลจากบัตรเครดิต ทั้งนี้การประดิษฐ์ที่ไม่สามารถจดสิทธิบัตรได้ในประเทศไทยรวมถึง จุลชีพที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ ต้นไม้ สัตว์ กฎหรือทฤษฎีทางวิทยาศาสตร์และคณิตศาสตร์ ฐานข้อมูล โปรแกรมคอมพิวเตอร์ และวิธีการวินิจฉัยหรือการรักษาโรคในมนุษย์และสัตว์

ตัวอย่างของสิ่งประดิษฐ์ที่อาจได้รับความคุ้มครองด้วยสิทธิบัตรการประดิษฐ์

• กรรมวิธีผลิตผงซักฟอกใหม่ที่มีส่วนประกอบของสารสมุนไพรหลายชนิด (ไม่เป็นสารสกัดจากผลิตภัณฑ์น้ำมัน) เมื่อนำเอาสิ่งเหล่านี้มาผ่านกรรมวิธีการผลิตนี้แล้วทำให้เกิดผลบวกต่อความเป็นอยู่ของมนุษย์ (ควรมีผลการทดลองเพื่อประกอบการยื่นจดด้วย) เช่น การฆ่าเชื้อโรคที่ติดอยู่บนผ้า การระงับการแพร่เชื้อโรค ขจัดคราบต่างๆ และไม่มีพิษต่อสิ่งแวดล้อม ซึ่งจะมีผลที่ดีเหนือกว่าผงซักฟอกแบบเดิม
• ระบบไฮบริดใหม่ (Hybrid) ที่ใช้พลังงานไฮโดรเจนในเครื่องยนต์และมีประสิทธิภาพ ปลอดภัยและประหยัดต้นทุน เหนือกว่าเครื่องยนต์ระบบไฮบริดแบบเดิมในตลาด
• ระบบการผลิตไม้กอล์ฟแบบใช้ข้อมูลดิจิตอลมาประกอบการผลิต ที่อำนวยให้ลูกค้าสามารถเลือกรูปร่างลักษณะ ขนาด ความโค้งมนและวัสดุให้ตรงตามความต้องการ ด้วยระบบการผลิตชนิดนี้ทำให้สามารถผลิตไม้กอล์ฟได้อย่างรวดเร็วทันที ลูกค้าสามารถรอรับกลับบ้านได้